't Zelfde, maar nu eens vanuit een ander perspectief
Doorgaans zijn het muzikanten die in deze rubriek voor het voetlicht worden gehaald. De tournee die het 32 koppig gezelschap "Buena Vista Salsa Havana" afgelopen weken door Nederland maakte, bood ons de mogelijkheid het Cubaanse muziekbedrijf nu eens vanuit een andere optiek te benaderen. Dit gezelschap bestaande uit 4 dansparen, 8 extra danseressen, 9 muzikanten, 3 zangers en nog eens 4 man additioneel personeel brengt een compleet theaterspektakel. De dansers blijken een selectie te zijn van leden van het ballet van de Cubaanse nationale televisie. Voor de muzikanten geldt hetzelfde. Ook de meesten van hen blijken te zijn verbonden aan het orkest van datzelfde televisiestation. Hoog opgeleide professionals dus en bekende gezichten van de Cubaanse televisie.

Stralend middelpunt van de show is Giselle Carreño Alvarez. (foto rechts - midden) Zij is telg van een familie die Cuba inmiddels verschillende generaties prima-ballerina´s heeft geleverd. Haar lot werd bezegeld op het moment dat zij door haar ouders werd vernoemd naar het beroemde, uit 1841 daterende ballet "Giselle" van Adolphe Adam. Echter niet zij, maar één van haar zusters is inderdaad prima ballerina geworden. Zijzelf heeft zich al dansend in een andere richting ontwikkeld. Dit hing samen met haar lichaamsbouw en daardoor de vervolgopleidingen waarvoor zij werd toegelaten. De levensgeschiedenis van danspartner Rolando Ferrer (foto rechts boven: 2e van rechts) verschilt niet veel van dat van Giselle. Weliswaar niet professioneel zoals Giselles familie, maar ook zijn ouders waren goede dansers en hebben hun aanleg en liefde op hem overgedragen.

Al op zeer jeugdige leeftijd kreeg hij zijn eerste onderricht en gaandeweg heeft hij tot op het hoogste niveau veelzijdig georiënteerd dansonderricht gekregen. De achtergrond van de andere leden van het gezelschap is niet veel anders. Daarmee ontlopen de verhalen van deze beroepsdansers die van de meeste beroepsmuzikanten elkaar niet erg veel. Scholing en familietradities blijken ook bij de dansers een belangrijke rol te spelen. Motor achter de show is Francisco Olivera. Een oude rot in het vak. Zelf ooit danser heeft hij zich ontwikkeld tot gevierd choreograaf. Anderhalf jaar geleden bedacht hij het concept voor deze show. Het moest beslist geen show in de "Tropicana-traditie" worden met veel glitter en glamour en grote groepen dansers (indertijd wel 200 dansers en 800 kostuums). Deze shows vindt hij gevoelsmatig te zeer verbonden aan de locatie en atmosfeer van deze fameuze nachtclub.

Je moet de shows die daar worden opgevoerd niet willen transponeren naar een locatie met minder grandeur. Nee, deze nieuwe show moest eigentijds worden met een zekere diepgang. Iets met tradities en tegelijk aanleunen tegen het dagelijks leven. De inspiratie voor deze show zocht hij in de meest letterlijke zin op straat. Daar vond hij zowel traditie met rumba, rueda en comparsa als jongerencultuur met rap, reggae en hiphop. Hij bezocht bepaalde clubs en observeerde er de dansstijlen en pasjes van de dansparen. Het resultaat van al die observaties is geen klassiek ballet geworden maar een kleurrijk palet van dans, geluiden en bewegingen van de straat. Er volgden audities om het juiste gezelschap bij elkaar te krijgen en eerst toen dat achter de rug was, kon het project daadwerkelijk gestalte worden gegeven.

Het vergde ruim drie maanden voorbereiding. Er moesten allerlei details in worden verwerkt. De gekozen kleding en kleuren staan dan ook bol van symboliek. Zo is er ook een tafereel met een scène geïnspireerd op een beroemd schilderij van Carlos Enrique. Onvermijdelijk zijn natuurlijk de rode vaandels die symbool staan voor het revolutionaire gedachtegoed van het Nieuwe Cuba. De gehele show bestaat uiteindelijk uit een elftal scènes met dit soort ingrediënten. Na een reeks voorstellingen op het eiland zelf is de show nu dan op tournee gegaan. Waar bij veel klassieke muziek de natuurlijke samenhang tussen muziek en beweging in de beleving van Francisco Olivera verloren is gegaan, is deze in de Cubaanse muziektraditie nog volop aanwezig.

Maar ook met de doorgroei van die traditionele muziek naar hedendaagse populaire muziek blijft die interactie muziek en beweging heel elementair. Die Cubaanse muziektraditie laat de show zo´n beetje beginnen met de danzón. Dit genre was in het Cuba van kort voor de vorige eeuwwisseling bijzonder populair. De dans is intiem en introvert. Het genre werd na die eeuwwisseling in populariteit verdrongen door de romantische bolero, een genre dat in populariteit op zijn beurt in de jaren twintig weer werd verdrongen door de uit de oostelijke provincies afkomstige son. Het is deze son waaruit later de salsa is ontstaan. Op het ritme van de cha cha chá en mambo, beide doorontwikkelingen van de danzón, beleefde de Cubaanse muziek in de jaren vijftig haar gouden periode. De daarop volgende revolutie gooide alles omver. Muziek en dans werd dienstbaar aan de revolutie.

Maar buurman VS zat niet op revolutionair gedachtegoed te wachten en wierp allerlei blokkades op. In weerwil van die blokkades is Cuba geen op zichzelf staand eilandje gebleven waar tijd heeft stilgestaan. Zeker wat cultuur betreft, blijkt Cuba open grenzen te hebben. Ook de muziekcultuur van de grote boze buurman is niet aan het eiland voorbij gegaan en inmiddels zijn rap, reggae en hiphop onder jongeren gemeengoed geworden. Natuurlijk waren die laatste genres niet 1:1 transponeerbaar en ondergingen een Cubaanse bewerking. Maar wat hier netjes in chronologische volgorde staat, moest in de show omwille van de opbouw her en der door elkaar worden gehusseld. Desondanks trekt in amper twee uur tijd in een bonte stoet aan kostuums en strakke choreografie meer dan een eeuw Cubaanse muziekgeschiedenis voorbij. Waar de genres en gekozen nummers een bepaald tijdsbeeld moeten oproepen, is deze lijn niet doorgetrokken met het orkest. Met een blazerssectie, keyboard enz. is gekozen voor een modern geluid.

Tevergeefs zal men zoeken naar traditionele instrumenten of regionale ritmes als changüí of sucu sucu. Voor mondaine Havanezen is dit een soort "Hill Billy-geluid" en past niet bij het beeld wat men van zichzelf wil oproepen. Salsa en timba passen meer bij hoe men zich op Cuba zelf graag ziet. Buiten Cuba, zo denkt men, is de naald met kennis van Cubaanse muziek ergens blijven hangen in 1959. De muziek van na die tijd zou hier niet bekend zijn. De show en de gekozen muziek moet tonen dat de hedendaagse Cubaanse muziek modern is, naar buiten gericht is en internationale aandacht verdient. Daarmee klinkt het idee van waaruit de show is opgebouwd ons bekend in de oren.

Recentelijk nog werd ongeveer de zelfde boodschap uitgedragen met de "Musica Cubana"-film en alle publiciteit daaromheen. Dat Cuba in het Westen een grote onbekende zou zijn, is allang niet meer waar. Maar wat ook waar is, is dat het mondiale succes van het Buena Vista-album met bijbehorende film een stereotiep beeld over de Cubaanse muziek heeft gecreëerd. Daarop inhakend is op deze show bewust het etiket "Buena Vista - Salsa Havana" geplakt. Want Cuba is tegenwoordig naast rum en sigaren ook heel veel Buena Vista. Alles wat daaraan kan worden gelinkt, kan buiten Cuba op warme belangstelling rekenen. Maar het heeft ook zijn schaduwzijde. Wie anders wil dan dat beeld bevestigen, kan internationaal amper uit de voeten. Een grote groep zeer getalenteerde hoog opgeleide artiesten schreeuwt om aandacht.

Deze "Salsa Havana-show" is zo'n schreeuw. Maar al te graag willen zij aan een groot publiek tonen dat Cuba meer te bieden heeft. De show is niet het eerste en zal ook niet het laatste project van Francisco Olivera zijn. Ondanks het succes, ambieert hij zeker niet met een vervolg op de proppen te komen. Hij heeft genoeg ideeën voor nieuwe shows met een totaal ander karakter. Hij wil nog geen tipje van de sluier oplichten, maar zijn grootste wens is ooit een Cubaanse musical neer te zetten. Of hij dit ooit zal kunnen verwezenlijken? Wellicht bestaat er een Cubaanse tegenhanger van EndeMol en weet hij die daarvoor te interesseren.

De tijd zal het leren!