En in mijn enthousiasme heb ik daaroverheen allemaal salsamuziek opgenomen. Wat heb ik daarvoor op mijn donder gehad! Maar de muziek op die bandjes was het pak slaag meer dan waard. Die muziek heeft mij deels gevormd.” En zo ging José Luis als minderjarige al meespelen en zingen in salsabands. Soms in locaties waar je onder de achttien niet eens naar binnen mocht, maar dankzij zijn lengte kwam hij er meestal probleemloos in. “Sinds die tijd heb ik altijd een sterke band gehad met de muziek, met het spektakel. Ik vond dat het mooiste wat er was. Toch heb ik heel lang mijn baan gecombineerd met de muziek. Ik heb een universitaire studie in bedrijfsadministratie afgerond en heb een heel goede baan gehad bij een grote oliemaatschappij. Mijn ouders hebben me nooit tegengewerkt op muzikaal gebied, maar impliciet gold het adagio dat muziek een leuke hobby was, maar geen carrière. Daarnaast had ik ook slechte ervaringen met de manier waarop veel dingen in de muziek geregeld, of juist niet geregeld waren. Dus ik begreep mijn vader wel. Uiteindelijk kwam het erop neer dat ik studeerde, werkte en zong. Want ik heb de muziek nooit kunnen opgeven. En op een dag zat ik op kantoor en vroeg me af waar ik mee bezig was. Want mijn ding, dat was de muziek. En uiteindelijk heb ik het allemaal opgegeven. Veel mensen in mijn omgeving snapten er niets van, want het was een goedbetaalde baan, maar de drang om muziek te maken was sterker. En ik geloof dat bijna iedereen in zijn leven wel een bepaald moment heeft, dat hij zijn levensdoel nastreeft of uit het oog verliest. En zo gaat 90 procent van de wereldbevolking uiteindelijk werk doen dat hen geen voldoening schenkt, stress geeft ,enzovoorts. En wij, die overige 10 procent, zijn bevoorrecht, dat we onze energie kunnen steken in onze passie. Dat we kunnen doen wat we graag willen en dat we er nog voor betaald krijgen ook.”
Van Salsero Venezolano tot Gato Salsero
De overstap naar de muziek bleek een goede beslissing. José Luis bracht een succesvol eerste album uit en stapte vervolgens met zijn materiaal naar een aantal platenmaatschappijen. “Die waren wel geïnteresseerd, maar ik kon me niet vinden in hun voorstellen. Voor mijn gevoel had ik een plafond bereikt, waar ik niet meer doorheen kwam. Ik had vrienden in Spanje wonen, die al vaak tegen me hadden gezegd: “Kom hierheen. Er zijn te weinig goede salsazangers hier.” De combinatie van dat ondoordringbare plafond en mijn behoefte om mijn horizon te verbreden, heeft uiteindelijk geleid tot mijn besluit om naar Madrid te vertrekken. En daar heb ik geen spijt van.” In 2003 kwam de zanger aan in Madrid, waar hij als immigrant weer op “nul” moest beginnen. Meer dan enkele maanden had hij echter niet nodig om zichzelf op de kaart te zetten. Tijdens het ‘Forum Universal de las Culturas’ in Barcelona (2004) nodigde Eduardo Vals hem uit voor een optreden als gastzanger bij zijn band Kanabayén. “Daar stond ik opeens weer op het podium te zingen voor 10.000 man publiek, met een goed orkest achter me. Dat gaf met weer een flinke stoot energie om door te gaan. Bovendien heeft dat optreden vele deuren voor me geopend. Enkele weken later kwamen Grupo Niche en Guayacán naar Europa en ze kwamen een zanger te kort, dus ze vroegen mij om de tour met hen te doen. Zo heb ik verscheidene keren met hen samen opgetreden en daarna ben ik met mijn eigen project gestart. Want uiteindelijk wil je toch je eigen ding doen. Ik ben aan de slag gegaan met mijn eigen opnames, wat uiteindelijk geresulteerd heeft in het album El Gato Salsero, dat genomineerd is voor een Latin Grammy. En in de loop van al die jaren ben ik samen met grote artiesten, zoals Oscar d’León en Larry Harlow blijven optreden. Larry Harlow vindt het fantastisch wat we hier in Spanje hebben gedaan voor de promotie van de salsa en, onder ons gezegd, denk ik dat hij mijn aandeel daarin wat overschat. Maar als jouw salsamuziek wordt opgenomen in de soundtrack van twee Spaanse films (La Vergüenza van regisseur David Planell en La mujer sin piano van Javier Rebollo), die ook nog eens in de prijzen vallen op de grote filmfestivals van Malaga en San Sebastián, dan is dat wel belangrijk. Als je onderscheidingen krijgt omdat je naar plaatsen gaat waar nooit eerder live salsa is gespeeld, dan wil dat wel iets zeggen.”
Nieuwe horizons
Het eerste concert van El Gato en zijn band in Azemmour (Marokko) was een belevenis die hij koestert. “Het was indrukwekkend. Zo’n enthousiast publiek, en dat terwijl ze me niet kenden en ik zong in een taal waar ze niets van verstonden. Toen ik voor het laatste nummer ook nog in een djellaba opkwam, braken ze de tent bijna af. En na afloop gebeurde er iets bijzonders. Het hele publiek, 150.000 man begon te zingen. Het was een vers uit de koran, dat zeven keer herhaald werd en waarmee ze me bedankten voor de muziek. Natuurlijk verstond ik het niet, maar er ging zo’n intensiteit, zoveel energie van uit, dat ik voelde wat ze wilden zeggen. Na afloop stond de organisator in de coulissen te jubelen. “Dit gebeurt maar heel zelden”, zei hij, “Dit vers wordt alleen gebruikt voor heel belangrijke, ingrijpende gebeurtenissen in iemands leven, bijvoorbeeld als er iemand in het huwelijk treedt. Deze mensen zullen je nooit meer vergeten”. Dat was echter wederzijds. Dat optreden en dat publiek zal ik ook nooit meer vergeten. Ook Omán was heel indrukwekkend. Dit was een privé feest met 1500 personen, met welgeteld één paar dat salsa danste. Maar dat wil niet zeggen dat de rest stil bleef staan. Er werd uitbundig bewogen en gedanst, zonder dat er ook maar één salsafiguur aan te pas kwam. Ik denk dat dit tekenend is voor de universaliteit van de salsa. Wellicht dat in dit geval ook de oorsprong, de link met Afrika hierin een rol speelt. Maar ik herinner me ook dat ik in 2003, vlak na mijn komst naar Europa, in Frankfurt bij toeval op een straatfestival stuitte. Ik hoorde salsamuziek, dus ging een kijkje nemen. Er waren mensen aan het dansen en anderen die gewoon van de live muziek stonden te genieten, maar ik was verbaasd om zover in noorden zo’n groot publiek aan te treffen. Salsa is grensoverschrijdend. Landen als Marokko en Omán lijken geen voor de hand liggende markt voor salsamuziek, maar ook daar slaat het aan. Er zijn nog maar heel weinig plaatsen waar er nog nooit salsa te horen is geweest.”
Eigen repertoire
El Gato Salsero schrijft en componeert zelf zijn repertoire bij elkaar. Gevraagd naar zijn aanpak, vertelt hij: “Mijn connectie met de muze is via de melodie. Er kan in de bus, in de metro of zomaar op straat een melodie in me opkomen. Die speel ik na op mijn gitaar en aan de hand daarvan komt de tekst. Ik schrijf graag over alledaagse dingen, over wat ik werkelijk voel. Ik schrijf over de liefde, verlies, maar dan vooral autobiografisch. Ik ben nog niet zover dat ik de ervaring van een ander op muziek kan zetten en kan verwoorden. Maar ik hoop nog wel ooit zover te komen. Veel ervaringen zijn echter universeel, dus ook nu identificeren veel mensen zich met mijn teksten.”
Genres
“Naast de salsa houd ik erg van de bolero, met name de bolero feeling, zoals de Cubanen dat noemen, en de trova. Een mooie trova, begeleid op gitaar, is een goede manier om het hart van een vrouw of van wie dan ook te raken. Ik houd van de emotionele teksten en de enorme muzikaliteit van dit genre. En als je ziet dat je luisteraars er door geraakt worden, dat is zo mooi! Vandaar mijn voorliefde voor dit genre.”
De toekomst van de salsa
Hoe ziet onze Venezolaanse singer-songwriter de toekomst van de salsa?“Ik weet niet zo goed of ik optimistisch of realistisch moet zijn. Hier in Europa bestaat het salsapubliek voornamelijk uit de mensen die salsa dansen. Het is geweldig om te zien hoe goed de Europeanen hebben leren bewegen op salsamuziek. Maar op veel plekken is het danseffect doorgeschoten en heeft de dans een zo grote rol gekregen, dat niemand meer beseft waar de muziek vandaan komt, wie de muziek maakt. Uiteindelijk wordt er dus geen waarde meer gehecht aan het live optreden van een orkest, terwijl dat de hele beleving juist compleet maakt. Hier ligt volgens mij een taak voor de dansleraren. En als zij die uitdaging aangaan, dan zie ik mogelijkheden. Want deze muziek heeft nog zoveel potentieel!
Misschien is het wel tijd om het vloerkleed eens goed uit te kloppen en weer recht neer te leggen. Nu iedereen kan dansen, is het tijd om te begrijpen en te waarderen wat de meerwaarde van een live band is. Het zou ook mooi zijn als mensen gaan beseffen wat er bij de oprichting en instandhouding van een band komt kijken: muzikanten zoeken, instrumenten, repetitieruimtes, de vele uren repeteren, de arrangementen. Maar nu vraag ik misschien te veel ineens.”
Luisteren!
Tot slot wil de Gato Salsero nog graag een oproep doen. “We hebben geluk dat er zoiets moois als muziek bestaat en ik wil iedereen graag aansporen om naar muziek te luisteren. Niet alleen salsa, maar ook bijvoorbeeld klassieke muziek, want ook die oude componisten laten aan de hand van hun composities als het ware hun kijk op het leven zien. Als iedereen zich daarvoor openstelt, zul je zien dat er meer begrip ontstaat. Want elk muziekgenre, hoe vreemd het ook mag klinken, heeft iets moois. Dus ik wil iedereen meegeven dat het de moeite waard is om naar muziek te luisteren, ongeacht het genre. Het is een manier om als persoon te groeien en te leren genieten.” Wij brengen dat advies meteen in de praktijk en gaan mee naar een informeel concert ter ere van de onlangs overleden arrangeur Alejandro Ávila. Het is een initiatief van La Orquesta del Solar. Deze band begeleidt artiesten als Cheo Feliciano, Adalberto Santiago, Jimmy Bosch en Ray de La Paz, wanneer deze in Europa optreden. Er staat dus louter kwaliteit op het podium. De zaal is klein, maar het geluid is verrassend goed. Veel muzikanten in het publiek en op het podium schuift de ene gastspeler/-zanger na de andere aan, waarbij we ook El Gato Salsero nog even in actie zien. Alejandro Ávila zelf zou er vast van genoten hebben. De arrangeur is meestal een onzichtbare factor, en op deze avond staan zowel de muzikanten op het podium als de mensen in het publiek volop te genieten van de door hem gearrangeerde stukken. Er heerst een mooie, collegiale sfeer en het plezier spat van het podium. We volgen het advies van José Luis op en luisteren… en genieten…
Special thanks to Marcos Szczurek