Het orkest in actie is als een meesterkok: pannen niet te lang op het vuur en zorgvuldig doserend met allerlei ingrediënten. Een snufje hier, wat strooien daar... Het raffinement schuilt natuurlijk in het subtiele sausje en de gouden regel "overdaad schaadt". Want het lijkt muziek die uit de losse pols wordt gespeeld. In werkelijkheid gelden er strakke regels en heeft elk instrument een precies gedefinieerde rol. Dit is iets, dat niet op conservatoria wordt gedoceerd. Het is traditie waarmee je als muzikant bijzondere affiniteit moet hebben. Om in dit orkest te mogen spelen, moet je meer zijn dan alleen een goede muzikant. Je moet met deze muziek zijn opgegroeid en de verschillende stijlen tot in de puntjes beheersen. Want op deze muzikanten rust de niet geringe taak het erfgoed van de grondlegger van het orkest, Ignacio Piñeiro (1888-1969), over te dragen. Wat dat precies inhoudt en wat dat allemaal met zich meebrengt, daarover vertellen Eugenio Rodríguez, Frank Oropesa en diens broer Ricardo Oropesa, respectievelijk directeur, "administrador" en "representante artístico" van het orkest.

Zanger Eugenio Rodríguez, beter bekend als Raspa, is met zijn 63 jaar niet alleen in jaren de oudste maar ook nog eens de "oudstgediende" van het orkest. Raspa kende Ignacio Piñeiro eigenlijk alleen maar van gedag zeggen. Raspa realiseert zich pas nu, dat hij indertijd nooit de moeite heeft genomen om met de oude baas te praten. Dat kwam doordat de zanger toen alleen maar geïnteresseerd was in populaire dansmuziek. De muziek van het septeto had daarom niet bepaald zijn attentie. Het was dan ook nooit in zijn hoofd opgekomen om bij het orkest te gaan zingen, ware het niet dat de beroemde leadzanger van het septeto, Carlos Embale (1923-1998), hem graag in het coro wou hebben. Carlos Embale moest behoorlijk op Raspa inpraten om hem over te halen ook eens de traditie te proberen. Onder het mom van "eerst proeven, dan oordelen" is Raspa gezwicht voor het aandringen van Carlos Embale. Rond 1982 is hij gaan meedraaien. Het beviel en Raspa maakte definitief de overstap. Een paar jaar later was hij het, die na het vertrek van Carlos Embale de microfoon overnam.

De meeste leden van het orkest komen uit Havana. Bongocero Frank "el Matador" Oropesa is de uitzondering die deze regel moet bevestigen. Hij is afkomstig uit Cienfuegos. Als zoveel Cubanen heeft hij een aangeboren muzikale aanleg. Frank heeft dan ook nimmer enige muzikale scholing gehad en leerde bongo spelen door aandachtig naar platen te luisteren. Zijn muzikale loopbaan begon in een groepje van zijn broer. Regelmatig liet de bongocero het afweten en Frank viel dan voor hem in. Het bleek het begin van een lange carrière. Niet direct in de populaire dansmuziek maar in de traditionele rumba en de son. Het lijstje orkesten waarmee hij zoal heeft gespeeld, spreekt wat dat betreft boekdelen: Conjunto Tradicional de Sones Los Naranjos, Grupo NeoSon en tot slot het fameuze Conjunto Casino. Door toedoen van een bevriende muzikant is hij 11 jaar geleden bij het Septeto Nacional gekomen. Het verhaal dat Raspa, Frank en zijn broer Ricardo vertellen over de son, Ignacio Piñeiro en het Septeto Nacional begint eeuwen terug in de Sierra Maestra, een bergketen in het Oosten van Cuba. Waar en wanneer is niet bekend, maar vast staat dat de son daar ergens op het platteland moet zijn geboren. Van lieverlee komt de son terecht in de grote steden in het Noordoosten van Cuba. Het is inmiddels verworden tot ongepolijste volksmuziek met platvloerse elementen uit de traditie van de trovadores.

Rond de vorige eeuwwisseling is deze muziek tijdens de vrijheidsoorlog tegen Spanje met de vanuit het Oosten oprukkende bevrijdingslegers terechtgekomen in de arme volkswijken van Havana. Het was op dat moment nog steeds de luistermuziek van en voor de laagste sociale klassen. Om de son van dit stigma af te helpen, moest nog heel wat schaafwerk worden verricht. Het is hier, bij dit precisiewerk, dat de persoon Ignacio Piñeiro en zijn Septeto Nacional in beeld komen. Bij aankomst van de son in Havana schalde nog andere muziek door de volkswijken, uiteenlopend van rumba tot abakuá en van guajira tot bolero. Het was Ignacio Piñeiro die deze genres ging kruisbestuiven. Aldus slaagde hij erin de son naar een hoger artistiek niveau te tillen. Niet alleen in muzikaal opzicht maar ook wat betreft de gebezigde poëzie. Het is niet voor niets dat Ignacio Piñeiro "el poeta del son" wordt genoemd. Zijn arbeid resulteerde in een stadse variant met een vleugje rumba. Elegante dansmuziek die ook wel wordt aangeduid als "son urbano". Een creoolse muziekvorm met een eigen Cubaanse identiteit. Het is wellicht mede daardoor dat het genre populair werd bij hogere sociale klassen.

Bewust vermijden onze zegsmensen deze stijl te typeren als "Son Habanero" of iets van deze strekking. Het is een persoonlijke stijl van Ignacio Piñeiro. Want hoewel door de tijd heen het merendeel van zijn muzikanten uit Havana kwam, is er ook een bestendige lijn met markante zangers en muzikanten uit Cienfuegos. Deze lijst wordt aangevoerd door Cheo Jiménez (1910-1929). Andere namen zijn die van Rafael Ortiz (1908-1994) en Marcelino Guerra (1914-1996). Bij de jongste generatie wordt de band met Cienfuegos verzekerd door Frank "el Matador" Oropesa (1959) en de inbreng van zijn broer Ricardo Oropesa (1955). Maar terug naar het verhaal dat zich afspeelt in het eerste kwart van de vorige eeuw. De kleine combo's waarin de sonmuziek werd gespeeld, waren uitgegroeid tot sextetos. Deze sextetos werden op den duur septetos en de septetos werden op hun beurt door toevoeging van nog meer instrumenten conjuntos. Aan de voor deze ontwikkeling van deze muziek zo essentiële schakel, de doorgroei van sexteto naar septeto, is onlosmakelijk de naam verbonden van het Sexteto, later Septeto Nacional van Ignacio Piñeiro.

Deze doorgroei bestond eigenlijk alleen uit toevoeging van de trompet aan de traditionele sextetobezetting. Dat lijkt een fluitje van een cent. Maar niets is minder waar. Gelet op de strakke regels die golden voor de instrumenten en hun rol binnen de muziek, hadden de eerste trompettisten een hele kluif aan het definiëren van een nieuwe rol voor dit blaasinstrument. De inpassing van de trompet blijkt ten detrimente te zijn gegaan van de rol van de tres. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het niet Ignacio Piñeiro was, die als eerste met een trompet ging experimenteren. Dat waren de concurrenten van Sexteto Habanero. De trompet heeft uiteindelijk een markante rol gekregen maar desondanks blijft de trompet in muzikaal opzicht een toegevoegd instrument. Het "hart" van een septeto is en blijft de combinatie van tres, bongo en contrabas. De rest is versiering. Hoewel zij er dus niet mee begonnen zijn, is het Septeto Nacional op den duur wel met de eer van deze ontwikkeling gaan strijken. Terwijl de trompettisten van Septeto Habanero elkaar in snel tempo opvolgden, bleek de verbintenis van trompettist Lázaro Herrera (1913-2000) aan Septeto Nacional een goed huwelijk. Tot op hoge leeftijd is deze trompettist aan het septeto verbonden gebleven. Door het grote aantal vroege opnamen dat hij met het septeto realiseerde, wordt vooral hij naar voren geschoven als grondlegger van de rol van de trompet bij septetos.

Dit alles is een geschiedenis die zich afspeelde zo rond de jaren 1927, 1928. Het was ook een periode waarin het orkest zijn grootste triomfen vierde. Tijdens tournees door de Verenigde Staten werden in die jaren in New York hun eerste plaatopnamen gemaakt. Het jaar daarop, in 1929, had het orkest de eer Cuba te mogen vertegenwoordigen tijdens de Exposición Comercial Iberoamericana in het Spaanse Sevilla. Tijdens die tentoonstelling maakte Europa voor het eerst kennis met Cubaanse sonmuziek. Het sloeg aan, want de heren sleepten een gouden medaille in de wacht. Een paar jaar later, in 1933, herhaalde dit succes zich tijdens een internationale expositie in Chicago. Maar ondanks deze successen, of juist daardoor, verliet Ignacio Piñeiro in 1934 het orkest. Het septeto zou drie jaar later, in 1937, uiteen vallen als gevolg van het ineenstorten van de Cubaanse economie. Dit betekende echter niet het einde van het orkest. Met tussenpozen kwam het septeto bij elkaar en maakte af en toe zelfs opnamen.

Zo kwamen zij in 1946 bij elkaar om een twintigtal opnamen te maken met Miguelito Valdés. In 1953 kwam het orkest opnieuw bij elkaar door toedoen van Odilio Urfé. Deze was "Director del Instituto Cubano de Investigaciones Folklóricas" en in die hoedanigheid had hij Ignacio Piñeiro gevraagd om met zijn septeto een bijdrage te leveren aan het door hem georganiseerde "Festival Música Popular y Folklórica". Zij kwamen daarmee op de nationale televisie. Toch had het op dat moment veel weg van een zwanenzang. Juist op het moment dat alles in vergetelheid dreigde te raken, vond er op Cuba een aardverschuiving plaats. Na de Grote Omwenteling in 1959 werd de Cubaanse samenleving op nieuwe leest geschoeid. Om dat in banen te leiden, werden er allerlei instituten in het leven geroepen. Ook de muziekindustrie kreeg te maken met overheidsbemoeienis. De Staat wilde extra bescherming gaan bieden aan niet-commerciële volksmuziek. Dit in reactie op de commerciële producten van de populaire dansorkesten die in de periode voorafgaand aan de revolutie hun hoogtijdagen vierden. De doctrine was de toentertijd als "oubollig" bestempelde septetos dus gunstig gezind en als vanzelf kwam Ignacio Piñeiro met zijn Septeto Nacional in beeld. Door tussenkomst van een gemeenschappelijke kennis, de muzikant De la Rosa verbonden aan het Septeto Típico de Sones, werd Ignacio Piñeiro benaderd door Maria Teresa Linares en haar echtgenoot Argelier León, beiden verbonden aan de Dirección Nacional de Cultura.

Zij wilden dat Ignacio Piñeiro het orkest weer nieuw leven zou inblazen. De inmiddels redelijk op leeftijd gekomen bassist had daar wel oren naar. Nog in 1959 (maar het kan ook 1960 zijn geweest), bleek het orkest weer terug van weggeweest. Samen met nog een aantal andere septetos werd het orkest geclassificeerd als "Patrimonio de la Cultura Cubana". Daarmee werd het een van overheidswege in stand gehouden orkest met als bijzondere taak "de muziek van het Cubaanse volk" te verdedigen. Dit gaf het septeto een bijzondere status die het tot op de dag van vandaag nog heeft. Ignacio Piñeiro bleef bij het orkest totdat hij stierf. Zijn traditie wordt nu van generatie op generatie overgedragen. De huidige generatie is de vierde. Op dit moment spelen in dit orkest twee generaties. Zanger Raspa is ergens tussen de tweede en derde generatie ingestroomd. Met zijn allen zorgen zij er naar eer en geweten voor dat de stijl en daarmee het ware erfgoed van Ignacio Piñeiro behouden blijft.
Daarbij waarschuwen zij voor namaak. Een origineel kenmerkt zich door het magische getal "7". Het zijn de kopieën die een achtste, negende of zoveelste lid binnensmokkelen om het geluid te benaderen. Zelfs hun concurrentie van weleer, het Septeto Habanero, is inmiddels geen septeto meer.