Als je de middelen hebt, wie moet je dan uit het omvangrijke aanbod kiezen? Het omgekeerde geldt voor de muzikanten. Ieder is getalenteerd en heeft een klinkende opleiding doorlopen. In een land met zo weinig middelen en zo veel concurrentie, hoe je te profileren en een kans krijgen? Raíces Cubanas is een typisch voorbeeld van een orkest dat zo'n kans kreeg. Ze hebben deze met beide handen aangegrepen en na keihard werken ook weten te verzilveren. Na zes tournees door Nederland en nog een aantal andere Europese landen en met het vooruitzicht op nog andere tournees, mag inmiddels worden gesproken van een bescheiden internationale doorbraak. De naam "Raíces Cubanas" veronderstelt een teruggrijpen naar roots. Nu liggen de roots van de charangamuziek in Oriente. De leden van dit orkest zijn echter zonder uitzondering afkomstig uit Havana. Hoezo dan roots?
Hoewel hun naam die indruk wekt, hebben zij beslist geen rootsambities. Natuurlijk weten zij als geen ander dat de charangamuziek uit Oriente komt en dat wat in Havana wordt gespeeld daarvan afwijkt. Maar daar tillen ze niet zwaar aan. Toen het beroemde Orquesta Aragón definitief in Havana was neergestreken, hebben ook zij hun stijl moeten aanpassen aan de nieuwe omgeving. Raíces Cubanas wil niet anders dan een goed product neerzetten. Een product met een eigen identiteit, gebaseerd op traditionele elementen en een hedendaags idioom. Hun kans kregen zij in 1999 na een geanimeerd buitenoptreden op het "Plaza de Armas", een plein in het hartje van Havana. In de toeloop van het publiek raakte Hans Tattersall verzeild die op dat moment een videodocumentaire aan het afronden was over Cubaanse muziek. Werkend aan dat project had hij onderhand al het nodige gehoord. En hoewel hij op dat moment niet meer was dan een toevallige passant, sprak het optreden van dit orkest hem eigenlijk meer aan dan alles wat hij daarvoor had gehoord.
Contacten waren snel gelegd, er volgden opnames en uiteindelijk kreeg ook Raíces Cubanas een plaats in de documentaire. Spoedig daarna maakten reguliere Discovery-kijkers kennis met het sympathieke zevental. Deze exposure bleek een solide basis voor een eerste Europese tournee! Dit hele buitenoptreden was een voortvloeisel van weer andere gebeurtenissen. Raíces Cubanas is namelijk oorspronkelijk opgericht als een vijfmansformatie. De groep zou achtergrondmuziek gaan verzorgen voor restaurants. Het muzikaal behang dat zij moesten produceren, vergde niet alleen een specifiek repertoire maar ook een bescheiden podiumact. Er bestond geen enkele noodzaak voor versterkte instrumenten. Het volume moest immers beperkt blijven en met de bijbehorende installaties konden zij wegens de beperkte ruimte amper uit de voeten. Na onder meer drie jaar in Spanje te hebben gespeeld, kwamen zij terecht in Guadeloupe, één van de grotere eilanden van de Franse Antillen. Daar kregen zij het verzoek om in een discotheek een dansavond te verzorgen. Dat vergde een complete ommezwaai want van de achtergrond kwamen zij opeens op de voorgrond te staan.
Naast een heel ander repertoire moest natuurlijk ook de podiumact worden aangepast. De bezetting werd voor die gelegenheid uitgebreid. Met onder andere een set conga's groeide het orkest naar zeven man. En terwijl alles nog steeds akoestisch bleef, kreeg het orkest toch de nodige power om ook een spetterende dansavond te verzorgen. Bijkomend effect was dat zij ondanks deze uitbreiding en ommezwaai hun identiteit wisten te behouden. Maar waar anderen in de nasleep van het succes van de Buena Vista Social Club zouden hebben gekozen een voor de traditioneel son-orkest, koos Raíces Cubanas voor een charanga-orkest met een fluit/vioolcombinatie als frontline. Dit soort orkesten hebben een eerbiedwaardige historie en komen oorspronkelijk uit Oriente. De populariteit van dit soort orkesten steeg in de jaren vijftig tot ongekende hoogte met de toenmalige mambo- en cha cha chá-rage. Sindsdien lijken dit soort orkesten van de aardbodem te zijn verdwenen. De schijn bedriegt, want ook op Cuba heeft de tijd niet stilgestaan. Door toevoeging van allerlei elektronische instrumenten hebben veel van deze orkesten een moderne outfit gekregen. Het bekendst in dat genre zijn de orkesten van Juan Formell (Los Van Van) en dat van Manolín Simonet (Manolito y su Trabuco), beide doorontwikkelingen van het charanga-concept.
Voor Raíces Cubanas was dat een stap te ver. Zij wilden blijven vasthouden aan de traditionele instrumentatie (met slechts één kleine uitzondering want recentelijk is de gigantische bas omgeruild voor een wat handzamer elektrisch exemplaar). Deze opmerkelijke ommezwaai naar het charanga-concept wordt begrijpelijk wanneer je in gesprek raakt met muzikaal directeur Manuel Coya Bustamente. Zijn moeder kwam uit Oriente, de bakermat van de charanga-orkesten. Zijn vader was beroepsmuzikant die speelde in het Orquesta Sinfónica. Beroemde artiesten als Rafael Lay en Richard Egües, sleutelfiguren achter het succes van het beroemde Orquesta Aragón (the charanga of all charangas), waren huisvrienden. Manuel wilde gewoon hetzelfde worden als zijn vader en heeft niet alleen van hem, maar ook enige tijd van Richard Egües les gekregen. Het is daarom niet verwonderlijk dat Orquesta Aragón tot op de dag van vandaag één van zijn grote voorbeelden is. Wat dat betreft heeft hij een totaal andere achtergrond en drive dan Roberto Hernández Caballero, de algemeen directeur van Raíces Cubanas. Deze Roberto is naar Cubaanse begrippen een bijzonder exemplaar.
Zijn familie heeft totaal geen muzikale achtergrond en hij is louter en alleen in de muziek terechtgekomen omdat een goede vriend van hem op de middelbare school voor deze richting koos. Hijzelf wist op dat moment niet wat hij moest kiezen en besloot dezelfde richting in te slaan. Curieus genoeg zakte die vriend voor het toelatingsexamen en uitgerekend hij werd ervoor toegelaten. Beiden zijn na het afronden van hun opleiding altijd professioneel met muziek bezig geweest. Roberto was een aantal jaren leraar en speelde in allerlei orkesten. Niet alleen op Cuba, maar ook enige tijd in Nicaragua. Manuel speelde ruim vijf jaar bij de Banda de la Marina.
Daarna volgde nog tal van andere groepen waaronder het Orquesta Sinfonica de Jóvenes en het Quinteto de Jazz. Ook heeft hij enige tijd gespeeld in het orkest van het beroemde Tropicana. En dan, in 1995, begint voor hen het avontuur met Raíces Cubanas. Voor Roberto als "algemeen directeur" en voor Manuel als "muzikaal directeur". Als algemeen directeur draagt Roberto de eindverantwoordelijkheid. Door zijn lange ervaring ziet hij zich evenwel vooral als raadgever. Manuel is in zijn hoedanigheid van muzikaal directeur verantwoordelijk voor hoe de muziek moet klinken. Hij bepaalt de kwaliteit die het orkest moet nastreven. Maar met een algemeen en een muzikaal directeur is het als met twee kapiteins op één schip. Tussen de taken van de één loopt geen scherpe scheiding met die van de ander. Uit de blik van verstandhouding die zij met elkaar wisselen, maak ik op dat er in het grijze gebied best nog wel eens grensgevechten worden geleverd.
Maar over één ding zijn zij het volmondig eens: ieder mag inbreng hebben maar zij hebben het laatste woord. En met deze formule zijn zij er tot nu toe altijd uitgekomen. Het heeft een menukaart opgeleverd met voor het overgrote deel bestaand materiaal. Te vaak hebben zij moeten ervaren dat wanneer zij meerdere eigen nummers achtereen speelden, het publiek om iets bekends begon te vragen. Zij hebben deze wensen van het publiek altijd gerespecteerd. Bijgevolg hebben zij hun creativiteit vooral gestoken in het maken van eigentijdse arrangementen voor deze over het algemeen gedateerde nummers. Arrangementen die uit de koker van Manuel Coya komen. Hij volgt daarvoor niet alleen de ontwikkelingen bij Orquesta Aragón dat de laatste jaren een verjongingskuur ondergaat. Opmerkelijk genoeg is hij ook goed bekend met het werk van Johnny Almendra y los Jóvenes del Barrio. De bijzonder geslaagde fusions van dit New Yorkse charanga-orkest tussen son en R&B prikkelde hem iets dergelijks te doen met een aantal Engelstalige nummers.
Ze zijn te vinden op "Ahora y siempre", hun derde CD, een in Cuba opgenomen album dat in Nederland op de markt is gebracht. Een eerder album is op Cuba voor EGREM opgenomen en er is nog één in Spanje uitgebracht. Een vierde album zal binnenkort op de markt verschijnen. Het lijkt een bont allegaartje, maar dit is vooral het gevolg van het feit dat in Cuba het opnemen van een CD erg moeilijk is. Het grote aanbod van musici en de beperkte beschikbare middelen zijn hier debet aan. Natuurlijk spelen ook de contacten die je hebt een rol. Zowel Roberto als Manuel kijken likkebaardend naar het product dat door Juan Formell met zijn Los Van Van wordt neergezet. Diep in hun hart zouden zij hetzelfde willen doen. Die stap ligt nog ver weg. Never change a winning team is het credo van Raíces Cubanas. Hun huidige identiteit blijkt een succesformule te zijn en daar willen zij aan vasthouden.
De leden zijn goed op elkaar ingespeeld en de jarenlange samenwerking begint nu zo'n beetje zijn vruchten af te werpen. Maar er blijven krachten actief. Zo speelt Roberto met de gedachte een piano aan het geheel toe te voegen. Hij aarzelt echter, beducht als hij is de huidige formule los te laten. Hoe dit afloopt… Ik weet het niet en zal daarom Raíces Cubanas komende jaren blijven volgen.
N.B.: Er zijn meer hondjes die Fikkie heten! Een korte zoektocht op internet heeft mij geleerd dat er in Engeland een charanga-orkest (!) en in Duitsland een klein son-orkest met dezelfde naam actief zijn (geweest??). Het Engelse orkest heeft ook CD's op de markt gebracht, uiteraard onder de naam Raíces Cubanas. Opletten dus.
|
