Dit zonder hulp van oude mannetjes, een film of een promotiecampagne van een bekende westerse artiest. Geheel op eigen kracht blijkt een nieuwe generatie artiesten, waartoe bijvoorbeeld Gary Nuñez (1952) met zijn band Plena Libre behoort, zijn tanden in de tradities te hebben gezet en met succes deze opleving in gang te hebben gezet. Zijn opa speelde cuatro, zijn ooms gitaar. Zijn moeder speelde weliswaar geen instrument maar hield ontzettend veel van muziek. Eén van zijn twee broers speelde een beetje percussie. Ieder had zo zijn eigen muzikale interesse en zo klonk er in huize Nuñez altijd wel ergens pop, rock, jazz, latin of welk genre dan ook. Al met al heeste er een stimulerende muzikale ambiance. Gary wist daarom al op zeer jeugdige leeftijd dat hij muzikant wilde worden. En voor zover zijn ouders hem dit besef al niet hadden bijgebracht, had zijn mooie pianolerares dat wel gedaan. Toch had uitgerekend zijn moeder problemen met het idee dat hij beroepsmuzikant wou worden. Haar stond iets met meer status voor ogen. Mede om aan haar verlangen tegemoet te komen, haalde hij een universitaire graad in psychologie. Het was een ietwat turbulente periode in zijn leven en deze studie hielp hem vooral zichzelf beter te begrijpen. Na het halen van het papiertje ging hij dan ook onverdroten verder met de vele activiteiten op sociaal-maatschappelijk terrein waarmee hij in die periode bezig was. Muziek als onderdeel van het kweken van nationaal bewustzijn was daar één van. Uiteindelijk bleek op langere termijn die muziek als cultureel statement bij hem de constante factor. Er zijn onder de hand al heel wat boeken en artikelen geschreven over de herkomst van de salsa. Vaste ingrediënten van dat verhaal zijn de Cubaanse oorsprong van de muziek en slimme New-Yorkse zakenlui die met behulp van Puertoricaanse artiesten voor goed geld oude wijn in nieuwe zakken wisten te verkopen. De Cubanen voelden zich niet alleen in zakelijk opzicht maar ook nog eens in cultureel opzicht bestolen. Dat laatste werd van alles als het meest kwetsende ervaren. Gary Nuñez attendeert op een heel andere dimensie aan dit verhaal met zijn verklaring van hoe de plena en de bomba bij Puerto Rico in de benen zijn gezakt.

Eén van de belangrijkste elementen in Gary's verhaal is het volgens hem ontbroken hebben aan een eigen goed ontwikkelde platenindustrie. De markt voor Caribische muziek werd, vanwege Cubaanse zetbazen in de muziekindustrie en geholpen door grote multinationale labels, volledig gedomineerd door Cubaanse artiesten met Cubaanse muziek. Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw zijn deze aan de slag gegaan met het leggen van een netwerk dat tot Afrika aan toe reikte. Dit netwerk groeide uit tot een stevig fundament, waarop later een oppermachtige industrie kon worden gebouwd. Deze grote multinationals drukten de kleine nationale labels, waaronder de Puertoricaanse, naar het tweede plan.

Toen begin jaren zestig de weg voor de Cubaanse artiesten werd afgesneden, grepen Puertoricaanse artiesten hun kans. Zij bouwden voort op het beproefde Cubaanse concept. Omwille van het behoud van de markt, hadden zij op dat moment geen behoefte om aan dat concept te sleutelen en daar bijvoorbeeld hun eigen cultuurgoed voor in de plaats te stellen. Zij deden in wezen niets anders dan oude wijn in nieuwe zakken. De nieuwe zakken kregen als merknaam "salsa". Terwijl de muzikanten bijna zonder uitzondering een Puertoricaanse achtergrond hadden, was de muziek die zij speelden onmiskenbaar Cubaans. Voor hun eigen culturele erfgoed, de plena en de bomba, was alleen nog maar een bijrolletje weggelegd. Wat Gary duidelijk dwarszit, is het opportunisme waarmee deze artiesten en allerlei andere sleutelfiguren binnen de industrie dat erfgoed verloochenden.

Zelfs de eigen Puertoricaanse platenlabels maakten zich daaraan schuldig. Dit kon volgens Gary zo gebeuren doordat de sleutelposities bij die maatschappijen door Cubanen werden bezet. Gary sluit zelfs niet uit, dat de bepaalde Puertoricaanse artiesten door dit soort platenlabels werden gecontracteerd met de vooropgezette bedoeling hun en het genre dat zij vertegenwoordigen geen verdere marketing te geven. Dit zou volgens hem heel bewust zijn gedaan om zo de weg vrij te maken voor hun eigen muziek, de Cubaanse muziek welteverstaan. In reactie hierop is Gary zich in zijn eigen muzikale cultuurgoed gaan verdiepen. Voor het statement dat hij wou maken, moest hij tegen de heersende mode in met de door hem gekoesterde muziek naar buiten treden. Lange tijd deed hij dat met "Moliendo Vidrio". Maar eind jaren tachtig vond hij het nodig een punt achter dat project te zetten. Wat hem betreft had het project op een zeker moment een zeker doel gediend. Na een periode van bezinning en allerlei andere activiteiten wilde hij het opnieuw proberen. Gary groepeerde wederom een eigen orkest waarmee hij naar buiten wou treden. Hij stelde zich doelen die hij er de eerste vijf jaar mee wilde bereiken en in 1994 verschenen de eerste affiches waarop trots de naam "Plena Libra" prijkte. Met het kiezen van de naam "Plena Libre" stonden Gary verschillende dingen voor ogen. Heel bewust koos hij de plena als voertuig voor zijn cultureel reveil. Het culturele erfgoed van Puerto Rico bestaat als elk Caribisch eiland uit een zeer eigen mengeling van Indiaanse, Spaanse en Afrikaanse elementen. Nu eens heeft het ene element dan weer een ander de overhand. Waar bij bomba de Afrikaanse elementen uitgesproken overheersen, zijn deze bij de plena evenwichtiger verdeeld.

De plena kan daarmee aan een veel breder publiek appelleren dan de bomba. De muziek is uitgesproken vrolijk en de dans is eenvoudig op te pakken. Traditioneel gaan de teksten van de plena over actuele gebeurtenissen. Van nieuws tot roddel en van humor tot politiek. Precies wat hij nodig had om zijn boodschap te brengen. Met "Libre" stond hem artistieke vrijheid voor ogen. Hoewel gefundeerd op tradities wilde hij geen strakke binding aan tradities. Het moest in de basis plena zijn maar wel alle kanten op kunnen gaan. Het resultaat: een zeer eigentijdse plena: plena uiteenlopend van een meer traditionele benadering tot plena in hybride vormen waarbij het wordt gecombineerd met jazz, samba en pambiche. Van plena met rap tot plena voorzien van een stevige discobeat en een vette videoclip. Het concept bleek aan te slaan. Jongere generaties begrepen Gary's boodschap dat plena niet bedaagd en stoffig is maar net zo jong als je vindt dat het moet klinken. Plena Libre vervulde hierin duidelijk een voortrekkersrol. Het idee is opgepakt en heeft inmiddels navolging gekregen. Was plena lange tijd iets dat alleen in hobbysfeer werd beoefend, met de huidige belangstelling begint het commercieel lonend te worden en zijn inmiddels meerdere orkesten op de markt actief. In korte tijd stond het orkest op de meest prestigieuze podia van het eiland en werd met tal van onderscheidingen overladen.

Na een jaar met elkaar telefonisch contact te hebben gehad, toog de voltallige directie van het New Yorkse Rykolatino label naar Puerto Rico om Gary Núñez en zijn band live te horen spelen. Nog diezelfde avond werd hem een contract aangeboden. Waar bij anderen een platencontract door allerlei restricties uiteindelijk als een molensteen om de nek gaat hangen, had hij geen enkele artistieke restrictie. Hij werd juist gestimuleerd het "Libre" daadwerkelijk "libre" te laten zijn en door te gaan met allerlei nieuwe wegen te bewandelen. Helaas wisselde het label van eigenaar en daarmee van richting. Voor Gary reden om over te stappen naar Times Square Records dat momenteel hard aan de weg timmert met het voor hen organiseren van een hele reeks internationale tournees. Dit natuurlijk met het oogmerk hun nieuwste releases voor dit label te promoten. Al met al heeft Gary niet het gevoel dat hij omwille van internationale marketing ooit enige artistieke concessie heeft moeten doen. Op de vraag waar het met Plena Libre naar toe gaat, moet Gary het antwoord schuldig blijven. Zijn muziek is een politiek statement. Met zijn muziek wil hij appelleren aan het nationaal bewustzijn van zijn mede Puertoricanen.

Gary zegt zijn scoop daarbij niet verder dan 5 jaar te kunnen leggen; verder kan hij niet overzien. Na het eerste vijfjarenplan volgde daarom een tweede. Momenteel zit hij midden in het derde plan en over wat het vierde moet gaan brengen heeft hij nog geen enkele clou. De vrijheid van Plena Libre is grenzeloos. Er zijn nog talloze terreinen die moeten worden verkend en Gary heeft geen idee wanneer het einde is bereikt. Wat hij wel heeft bereikt is waardering van zijn moeder. Door het succes van Plena Libre heeft zij niet alleen vrede met het door haar zoon gekozen pad maar is er nog trots op ook. Gewoonlijk wordt in deze rubriek een verhaal na zo'n eind-goed-al-goed-opmerking beëindigd. Dit keer gaan wij voor de hobbyisten nog even door over een klein detail.