Al deze bespiegelingen spelen door mijn hoofd wanneer ik in gesprek raak met de Congolese gitarist Papa Noël. Nadat ik hem de vraag stel wanneer hij voor het eerst kennis maakte met Cubaanse muziek, vallen wel zes of zeven keer de woorden "ma mère" - mijn moeder-. Hij vertelt dat het eigenlijk de eerste muziek was die hij zich kan herinneren. Zijn moeder was verslaafd aan Cubaanse muziek, een genre dat toen in West Afrika enorm populair was. Zij hadden thuis een ouderwetse grammofoon die nog moest worden aangezwengeld en met zo'n enorme toeter bovenop. Alle dagen wanneer zij buiten op de patio ging koken, werd dat ding naar buiten gesleept en draaide zij tijdens het koken die muziek en zong alle liedjes mee. Zo klein als hij was, scharrelde hij om haar heen en af en toe mocht ook hij dat apparaat bedienen. Later was het wederom zijn moeder voor hem zijn eerste gitaar kocht en het was zijn moeder die uiteindelijk het groene licht gaf voor een muzikale loopbaan in plaats van te gaan studeren voor priester. Een overduidelijk geval van met de paplepel ingieten dus. De reden dat ik met deze Congolese muzikant in gesprek raak over Cubaanse muziek is dat hij de Congolese peiler is waarop het Bana Congo-project rust. Dit project is het idee van de Engelse platenbaas Mo Fini. Bij het leggen van muzikale links tussen Afrika en Cuba worden gewoonlijk de ritmische en percussieve elementen geaccentueerd. Het is een platgetreden pad en een nieuw project zou daar niet veel meer aan kunnen toevoegen. Mo Fini wou met dit project de accenten anders plaatsen en wel bij Congolese gitaar versus Cubaanse tres en Congolese versus Cubaanse zang. De blazers- en de slagwerksectie moest op Cubaanse leest worden geschoeid. Het was in de werkkamer van Mo Fini dat Papa Noël werd voorgesteld aan de Cubaanse tresero Papi Oviedo en al spoedig wisten deze heren de ideeën van Mo Fini handjes en voetjes te geven.

Het project sloot wonderwel aan bij de opvattingen van Papa Noël over Congolese en Cubaanse muziek. Dat hij in dit project betrokken raakte is voor hem dan ook een teken dat toeval niet bestaat. Hij was er altijd al van overtuigd dat beide muzikale tradities veel met elkaar gemeen hebben. Omdat hij zich steeds minder kon vinden in het simpele "gepoem poem" van de hedendaagse Congolese muziek zoals deze zich door toedoen van ex-president Mobutu heeft kunnen ontwikkelen, is hij op zoek gegaan naar een manier waarop hij het subtiele van de Congolese rumbamuziek onder de aandacht van een breed publiek kon brengen. Dit in het besef dat hij één der laatsten is van een generatie solo-gitaristen is die deze muziek in zijn oorspronkelijke vorm heeft gespeeld. Hij wou zijn kennis doorgeven en het project bood hem de gelegenheid de Congolese muzikale tradities op gelijk niveau te plaatsen met de Cubaanse tradities die wereldwijd aandacht trekken en erkenning krijgen. In dat opzicht is Papa Noël ten dele in zijn opzet geslaagd: het project blijkt vooral in Europa waardering te oogsten. Ook in Congo is het project niet onopgemerkt gebleven en geeft het daar een opstapje voor het hervinden van muzikale roots. Hoewel hij het niet graag toegeeft, werd daar evenwel veel terughoudender op het project gereageerd dan in Europa en heeft het daar nog niet geleid tot de door hem beoogde revival. Hij geeft aan dat hem dit inmiddels steeds meer bezig houdt. Tot op de dag van vandaag zit hij er op te broeden hoe hij zijn kennis van tradities aan een volgende generatie moet doorgeven.

Papa Noël is de zestig inmiddels ruim gepasseerd. De erkenning die hij als tiener kreeg van oudere ervaren artiesten deed hem kiezen voor een muzikale loopbaan. Zijn eerste plaatopnamen maakte hij in 1957 met het orkest van Leon Bukasa voor het Ngoma-label, een rumba over "Clara Badimuene". Het bleek het begin van een glansrijke carrière bij befaamde orkesten als de Bantous de la Capitale, Orchestre African Jazz en Franko et O.K. Jazz. Na in Congo in 1968 het Orchestre Bamboula te hebben opgericht, start hij in de jaren tachtig vanuit Parijs opnieuw een solocarrière. Het leidde tot allerlei samenwerkingsprojecten, onder andere met Sam Mangwana, een artiest die in zijn eigen albums ook voortdurend zoekt naar fusions tussen Afrikaanse en Caribische muziek. Het is bijzonder aangenaam naar Papa Noëls verhalen te luisteren. Zijn rustige, innemende persoonlijkheid en de bezonken manier waarop hij spreekt, dwingen respect af. Op zijn beurt respecteert hij ons respect en sterallures zijn hem volkomen vreemd. Bij het beëindigen van ons gesprek vraag ik naar zijn geboortedatum. Op het jaartal na blijkt deze hetzelfde te zijn als die van mijn moeder. Terwijl Papa Noël zich bescheiden in een hoekje van de ruimte op het komende optreden prepareert, loop ik mij de verdere avond af te vragen of toeval nu wel of niet bestaat.

Papa Noël